Z pojęciem "fake newsów" spotkał się już chyba każdy. W 2017 zostało ono nawet okrzyknięte słowem roku według zespołu słowników Collinsa! W stosunku do roku 2016 popularność określenia "fake news" w mediach wzrosła o 365% i od tej pory nie słabnie. Czy jednak wszyscy już wiedzą, co dokładnie ono oznacza, jak działa mechanizm fejkowych informacji oraz, jak skutecznie się przed nimi chronić? Niestety nie. Dlatego zachęcamy do przeczytania artykułu, dzięki któremu będziecie wiedzieć, jak walczyć z tą prawdziwie niebezpieczną plagą XXI wieku.
Czym są fake newsy?
Fake news w tłumaczeniu z języka angielskiego oznacza po prostu fałszywą informację. Może to być treść całkowicie zmyślona lub zawierająca nie do końca prawdziwe wiadomości. Pamiętać jednak należy, że do grona fake newsów nie należą teksty publicystyczne np. o charakterze satyrycznym, które z założenia służą humorystycznej interpretacji wydarzeń (chociażby politycznych). Fake newsy są tworzone tak, abyśmy przekonani, że opisują prawdę.
Obecnie żyjemy w takim momencie, że czytając jakiekolwiek informacje w sieci, musimy zastanawiać się, czy są one prawdziwe, czy może wymyślone. Nie ma co się jednak oszukiwać. Rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji to nie wynalazek naszych czasów. W przeszłości gdyby znano to określenie, używano by go na przykład do opisania sytuacji, kiedy fałszywe wiadomości rozpowszechniano w celu zmylenia wrogiej armii podczas wojny. Dlaczego więc fake newsy i ich szkodliwość wydaje się, że zauważono dopiero niedawno? To dlatego, że w dobie Internetu docierają one do rzeszy odbiorców w rekordowo szybkim czasie. Na dodatek łatwo je powielić, przekazać dalej. Działają na zasadzie wirusa opanowującego coraz większy obszar.
Dane dotyczące fake newsów - co mówią nam liczby?
W 2018 roku na zlecenie Komisji Europejskiej zostało przeprowadzone badanie Eurobarometr, w którym poruszono między innymi temat fake newsów. Raport z tego badania ("Czy żyjemy w rzeczywistości fake newsów") wskazuje, że w Polsce z nieprawdziwymi informacjami spotyka się 75% osób (codziennie lub prawie codziennie). Co ciekawe, niemal równie wysoki odsetek, bo 71% z nas uważa, że nie ma problemu z odróżnieniem fake newsa od prawdziwej wiadomości. Czy rzeczywiście tak jest? Czy nigdy nie wpadamy w pułapkę? A może nie chcemy po prostu wierzyć, że zdarza nam się nabrać na pozornie wiarygodne informacje i wolimy uznać, że to inni są nieodporni - "naiwni"?
Rozpoznawanie fake newsów - jak to zrobić?
Czytając w sieci różne artykuły, możemy w łatwy sposób zostać zmanipulowani. Fałszywe informacje pojawiają się coraz częściej czy to w odniesieniu do pandemii koronawirusa (a także zdrowia w ogóle), życia politycznego państwa, technologii, rozrywki czy aktualnych kwestii społecznych. Nie, Bill Gates w czerwcu nie rozpyli milionów ton chemikaliów w atmosferze. Nie, uwieczniony na zdjęciu samolot nie wykonuje "oprysku wirusem". Muniek Staszczyk wcale nie jest martwy, a Katy Perry nie je ludzkiego mięsa. Zapewne nie raz spotkaliście się z podobnego typu nagłówkami. Jak więc ustalić, co jest fake newsem i oddzielić go od rzetelnych informacji? Oto kilka wskazówek, których musicie się trzymać, poruszając się nie tylko po stronach internetowych, ale też w mediach społecznościowych.
Czytajcie cały tekst, a nie tylko nagłówek
Czasami sensacyjne, wyolbrzymione nagłówki tworzone są wyłącznie w celu "zwabienia" odbiorców, a ich treść ma niewiele wspólnego (jeżeli cokolwiek) z samymi informacjami zawartymi w artykule. Przyznać należy, że sami nie raz nabraliśmy się na szokujące clickbaity i przyczyniliśmy się do zwiększenia liczby odwiedzin pewnych stron. Pod żadnym pozorem nie należy opierać swojej wiedzy i osądu na temat danego wydarzenia, bazując na samym nagłówku! Żeby zrozumieć materiał, trzeba przeczytać go w całości.
Weryfikujcie i porównujcie informacje z różnych źródeł
Treści z kilku źródeł będą się od siebie różniły pod względem przedstawienia i oceny opisywanej sytuacji. Dlaczego? Ponieważ każde źródło ma swoje cele i intencje - je również należy zrozumieć. Bardzo łatwo możemy sobie to uzmysłowić. Wystarczy na przykład przejrzeć sieć dzień po ważnym wydarzeniu politycznym. Przekonacie się, z jak różnych stron jest ono przedstawiane - jedni określać będą je jako wielki sukces, inni - jako klęskę. Wszystko zależy oczywiście od "profilu" serwisu i jego powiązań. Pamiętać trzeba, że fake newsy pisane są z intencją oszustwa. Tworzy się je, aby zaszkodzić instytucji lub konkretnej osobie, a samemu czerpać zyski (czy to polityczne, czy finansowe). Musicie zdać sobie sprawę z tego, że nie ma źródeł w stu procentach obiektywnych. Jednak dezinformacja i wprowadzanie w błąd czytelników jest bardzo poważnym zagrożeniem.
Sprawdzajcie datę publikacji i autora
Zdarzyć może się, że wiadomość sama w sobie nie jest fake newsem, a jest po prostu niezaktualizowana. Znajdźcie datę i upewnijcie się, że tekst jest aktualny i trafny. Poszukajcie też autora artykułu i zweryfikujcie jego wiarygodność. Czy podane jest prawdziwe imię i nazwisko, a nie sam nick? Czy ma na swoim koncie inne publikacje? Dostępne są informacje na temat jego wykształcenia (to szczególnie ważne w przypadku artykułów eksperckich)?
Jak walczyć z fake newsami?
Zastanawiacie się, w jaki sposób sami możecie walczyć z fake newsami? Oczywiście, nie powinniście powielać fałszywych informacji - za każdym razem, gdy chcecie coś udostępnić, zweryfikujcie te treści. Dobrą praktyką jest także aktywna walka z fałszywymi wiadomościami poprzez ich zgłaszanie. Jednak podstawą pozostaje edukacja - edukujcie siebie i innych w tej kwestii. Bardzo ważne jest uczulanie już nawet najmłodszych użytkowników sieci na to, że nie wszystko, co przeczytają w Internecie, jest prawdą! Przekazać im należy, jak ważne jest krytyczne myślenie i stosowanie zasady ograniczonego zaufania wobec materiałów, które czytają.
Jednak nie tylko dzieci łatwo nabrać. Również osoby starsze, których spora część została wychowana w szacunku do słowa pisanego, ma problem z odróżnieniem rzetelnych źródeł od tych zmanipulowanych i służących dezinformacji. Dlatego temat fake newsów, ich rozpoznawania i walki z nimi należy podejmować z każdym w swoim otoczeniu, aby stale rosła świadomość zagrożenia, jakim są nieprawdziwe informacje w mediach.
